Sau ngày nhậm chức chủ tịch UBND TP Đà Nẵng, biết tin Chính phủ có cuộc làm việc với một số tỉnh trong đó có Quảng Nam - Đà Nẵng, Nguyễn Bá Thanh gợi ý xin một suất dự họp.

Ông Nguyễn Bá Thanh - Ảnh: Đoàn Cường

Anh gợi ý với lãnh đạo tỉnh:

- Các anh xin cho Đà Nẵng một suất dự họp được không?

- Nhưng đây là việc của cấp tỉnh. Bí thư Mai Thúc Lân trả lời.

- Thì anh cứ thử xin để anh em một lần cho biết Chính phủ. Cả đời người chưa nhìn thấy Chính phủ bao giờ.

- Cậu nhiêu khê quá.

Những tưởng gợi ý khó được chấp nhận, nhưng gần đến ngày họp, Nguyễn Bá Thanh có tên trong đoàn của tỉnh, anh được phân công phát biểu mười lăm phút về tình hình Đà Nẵng.

Nói chưa đã thèm

Ra Hà Nội lần này, trong lòng Bá Thanh xốn xang với những trăn trở buồn vui. Kỷ niệm những năm học tập trên đất Bắc ập đến với anh, nhưng anh không có thời gian để ra Đông Triều thăm lại ngôi trường cũ thời phổ thông cũng như sang Trâu Quỳ - nơi có Trường đại học Nông nghiệp mà anh từng học.

Anh phải tập trung suy nghĩ để trong mười lăm phút ngắn ngủi phải nói ra được những điều cốt lõi nhất, gây được ấn tượng nhất cho cử tọa. Đây là cuộc họp do đích thân Thủ tướng Võ Văn Kiệt chủ trì. Đối với một vị lãnh đạo biết lắng nghe và quyết đoán này, anh không thể bỏ lỡ cơ hội.

Khi được giới thiệu phát biểu, Bá Thanh dù đã chuẩn bị kỹ nhưng cũng bị lố thời gian. Khi hết mười lăm phút, cán bộ văn phòng Chính phủ nắm áo anh giật mấy lần, nhưng anh vẫn cố trình bày cho hết ý kiến sang đến phút thứ mười tám. Đến giờ giải lao Thủ tướng đến chỗ Bá Thanh:

- Cậu phát biểu thế đã hết ý chưa?

- Thưa anh, mới nói được mấy ý chính thôi, chưa đã thèm tí nào. Nếu Thủ tướng cho một ngày thì nói mới đã.

Thủ tướng vỗ nhẹ vào vai Bá Thanh:

- Cậu về suy nghĩ thật chín đi. Sẽ có lúc để cậu nói cho đã thèm.

Nguyễn Bá Thanh suy nghĩ hướng đột phá của Đà Nẵng là cái gì. Làm việc gì trước, việc gì sau. Chỉ một việc mở rộng đường Quang Trung mới đụng đến những cây xà cừ, vốn là loại cây không thích hợp trồng trên phố vì rễ nổi, thân to phá vỡ vỉa hè, mùa mưa bão lại dễ đổ vậy mà báo chí đã phản đối “xa rồi, xà cừ ơi...” thống thiết.

Các đoàn thể xã hội, các bậc lão thành đã kiến nghị không được đụng đến hàng cây lâu năm này. Không đụng vào hàng cây xà cừ thì làm sao mở rộng đường? Những bài toán không phải dễ giải. 

Và còn cả chục, cả trăm bài toán như vậy nữa.

Bá Thanh vừa suy nghĩ, tính toán chuẩn bị cho buổi gặp Thủ tướng vừa nóng lòng chờ cuộc điện thoại từ văn phòng chính phủ. Mấy tháng trời trôi qua chưa có chuông reo.

Một ngày được nói cho đã, nhưng đó là ngày nào? Hai phần ba đời người là chờ đợi. Bá Thanh cũng không thể nằm ngoài cái hai phần ba ấy.

Người dân Đà Nẵng đau đớn khi đến viếng đám tang ông Nguyễn Bá Thanh - Ảnh: Lê Trung

Rồi cuộc điện thoại từ văn phòng chính phủ đến. Bá Thanh cùng bốn người đứng đầu các thành phố trực thuộc tỉnh được triệu tập vào TP.HCM gặp Thủ tướng.

Đà Nẵng được Thủ tướng cho phép trình bày một ngày. Bá Thanh đã cố gắng để trong quỹ thời gian đó nói lên được hết những suy nghĩ của mình. Đà Nẵng trình bày sau cùng. Đến lượt Thủ tướng hỏi anh:

- Bây giờ nói chuyện ngoài lề trước khi vào chuyện chính. “Ông thị trưởng” hãy nói một câu thôi về Đà Nẵng.

Bá Thanh trả lời ngay, tuy anh chưa chuẩn bị cho tình huống này.

- Thưa Thủ tướng, nếu một câu tôi xin nói từ khi có Đà Nẵng cho đến ngày giải phóng chưa bao giờ đô thị này trực thuộc cấp tỉnh.

Thủ tướng bỏ kính ra, thong thả nói:

- Ông có thể nói thêm vài câu nữa chi tiết hơn.

- Thưa, Đà Nẵng từ ngày thành lập là nhượng địa của Pháp, khi Pháp rút đi giao lại cho chính quyền Sài Gòn, lúc nào nó cũng trực thuộc trung ương. Hiện nay ta đặt cho nó mặc cái áo ngang cấp huyện, không thể nào phát triển được. Điều này dễ nhận ra, nhưng đã hai mươi năm rồi mà không thay đổi được. Việc nó bê trệ, ì ạch như vậy tại sao chẳng ai coi là lạ cả.

- Ông có thể nói một câu nữa về tình hình kinh tế xã hội Đà Nẵng bây giờ.

Nguyễn Bá Thanh có chuẩn bị câu này, nhưng anh chưa nói ngay, xin phép Thủ tướng uống hết ly nước.

- Hải Phòng và Đà Nẵng là hai thành phố cảng, có tiềm năng kinh tế gần như nhau. Nhưng toàn bộ kinh phí của Đà Nẵng chưa bằng kinh phí của công ty vệ sinh Hải Phòng. Thưa Thủ tướng đó là bức tranh sinh động về thực trạng kinh tế xã hội của Đà Nẵng…

- Đó là một chi tiết có sức sống, sẽ kiểm tra độ chính xác. Bây giờ ông hãy trình bày rõ ràng những điều ông chuẩn bị. Thời gian là một ngày đó nghe. Ông không cần phải đứng như vậy, cứ ngồi xuống cho thoải mái.

Bá Thanh biết lúc này mình không nên vội vàng. Anh ngồi lại ngay ngắn rồi theo đề cương đã chuẩn bị mấy tháng nay, thong thả trình bày tất cả những điều về thành phố của anh, những đặc điểm địa lý, lịch sử của nó. Cái nó đã làm được và đặc biệt cái nó chưa làm được cùng với những giải pháp đưa nó tiến lên rõ ràng, cụ thể.

Nhìn thái độ của những người nghe đặc biệt là sự chú ý lắng nghe của Thủ tướng, Bá Thanh biết phần trình bày của anh suốt trong một ngày có sức thuyết phục. Bá Thanh hiểu rằng được gặp Thủ tướng lần này là một cơ hội hiếm hoi, anh đã cố gắng để đạt những điều không chỉ riêng anh mà cả những người tâm huyết với thành phố mong muốn.

Nhưng đó cũng chỉ là những đề xuất, trình bày còn nó có được lắng nghe và chấp nhận hay không, có được biến thành các chủ trương, nghị quyết của lãnh đạo hay không là câu chuyện khác, phải kiên trì chờ đợi và tiếp tục thuyết phục. Dù sao những điều bức xúc của Đà Nẵng đã đến chính phủ…

Bài toán mở rộng đường Quang Trung

Máy bay hạ cánh, lăn chậm trên đường băng sân bay Đà Nẵng do quân đội Mỹ xây dựng. Là sân bay lớn ở nước ta, máy bay B52 có thể hạ cánh được trong tình trạng khẩn cấp. Hai chục năm qua cảnh trí của nó vẫn vậy, chẳng có thay đổi gì.

Bá Thanh nhìn thấy những đàn bò gặm cỏ ngay sát hàng rào đường băng và tự đặt câu trả hỏi không biết có lúc nào nó nhảy rào vào đường băng không? Những đàn bò đó góp phần cung cấp thịt cho thành phố, ăn thứ cỏ mà mười năm sau người Mỹ phải bỏ ra hàng chục triệu đôla để khử chất dioxin độc hại trong sân bay.

Bá Thanh cũng không biết rằng người chăn dắt đàn bò đó là nhà thơ Tô Như Châu, người sáng tác bài thơ “Có phải em mùa thu Hà Nội”, vốn là nhân viên kỹ thuật của sân bay dưới chế độ cũ, người chưa từng ra Hà Nội.

Sau này một nhà thơ có nói cho Bá Thanh biết điều đó, khi hỏi thăm thì Tô Như Châu đã mất vì xơ gan mấy năm trước. Cảnh xơ xác của sân bay cũng là một biểu tượng cho sự trì trệ của Đà Nẵng.

Chánh văn phòng Ủy ban ra đón anh, vừa ngồi vào ghế anh ta nói:

- Thưa anh về văn phòng em sẽ báo cáo một việc quan trọng.

- Thì cậu cứ báo ngay đi, cần gì phải về đến văn phòng.

Người Chánh văn phòng báo cáo với Bá Thanh việc mở rộng đường Quang Trung, một trong những con đường đẹp của thành phố, có những hàng xà cừ cổ thụ hàng trăm năm. Theo thiết kế phải chặt bỏ những cây xà cừ cổ thụ mới mở rộng được đường.

Vừa mới thi công thì dư luận đã nhao nhao phản đối. Báo chí có nhiều bài thương khóc những cây xà cừ nghe rất não lòng. Nhiều người thuộc phái “xà cừ cực đoan” cho việc mở rộng đường Quang Trung là phá mất vẻ cổ kính của thành phố, hạ xà cừ xuống là triệt hạ những ký ức trăm năm.

Vài bài báo giật tít lớn: "Xà cừ ơi xà cừ…" thống thiết. Đã có cả chục kiến nghị của người dân muốn thành phố ngừng thi công mở rộng đường. Theo Chánh văn phòng mấy ngày nay người ta bàn tán về đường Quang Trung như một sự kiện nổi cộm của thành phố.

Từ sân bay về rồi ngồi ở văn phòng thêm một giờ nữa, Bá Thanh muốn nghe hết câu chuyện con đường. Khi người Chánh văn phòng dừng lại để xin ý kiến, Bá Thanh nói:

- Cậu hỏi xem bên thiết kế giao thông có thể mở rộng thêm mỗi bên hai mét nữa được không?

- Báo cáo anh mới mở từng ấy người ta đã kêu râm trời rồi, mở thêm nữa thì chưa biết còn thế nào nữa.

Bá Thanh đang cầm tập hồ sơ đặt xuống bàn:

- Thì trước sau người ta cũng kêu, nhân đây mình làm luôn một lần để sau này khỏi phải mở rộng lần nữa. Cậu sang ngay chỗ thiết kế đi. Sáng mai phải báo cáo để tôi biết, không được chậm trễ thêm.

Lúc đó có điện thoại của Bí thư Lân: Cậu đã thấy Chính phủ chưa ? - Dạ thưa anh, thấy rồi.

Kỳ 1: Những chuyện chưa từng công bố về ông Nguyễn Bá Thanh
Kỳ 3: Người mẹ của Nguyễn Bá Thanh
Kỳ 4: Cuộc trốn mật vụ thời tiểu học của Nguyễn Bá Thanh
Kỳ 5: Những ngày ở Hòa Vang của ông Nguyễn Bá Thanh

Có lần Phùng Lão Gia đọc một bài báo của người nước ngoài, và sau đó lâng lâng tự hào mấy ngày liền khi Hà Nội là một trong ít thủ đô có nhiều cây xanh trên thế giới.

- Nguyễn Phùng Mỹ

Ai đã ra Hà Nội vào mùa thu, sớm tinh mơ, đứng ở khách sạn Phú Gia nhìn ra xung quanh Hồ Gươm, dù đầu óc có cục sạn to đến mấy cũng ra nhận ra vẻ đẹp tuyệt vời của đất kinh kỳ trong sương mù màu sữa lãng bảng phủ kín những cây đại thụ có từ thời cố tổ cao tằng, trong lòng thấy có chút gì đó rất chi là liêu trai.

Bổng nghe xôn xao HN sẽ đốn bỏ 6.700 cây xanh đang có để trồng lại cây khác theo quy hoạch thì mình buồn thúi ruột. Nhưng nghĩ đi nghĩ lại không lẽ để cho đời chút chít nó làm khi có những con đường nhôm nhoam giữa cây sấu đại thụ, "cây cơm nguội vàng, cây bàng lá đỏ" sống với cây keo lá tràm; cây khoẻ sống cạnh với cây mục ruỗng; cây vươn cao thẳng thớm sống với cây cong queo; cây rễ độc sống với cây rễ chùm ăn lan ra đường... Đó là chưa kể những con đường có từ lâu đời là những con đường vốn đã rất hẹp.

Chỉ có điều do thiếu thông tin nên PLG cũng lo lo, giả dụ họ đốn cây chạy theo kế hoạch để "làm mới toàn thành phố" trong một thời gian ngắn nào đó thì thiện tai, thiện tai. Thành phố lúc này sẽ nham nhở như cái đầu tóc chó liếm, đã tốn một đống tiền bỏ ra lại còn mất vài năm bị nghe dân chửi.
*
Nhớ lại cách đây hơn chục năm, Khánh Hoà chặt bỏ hai hàng cây xà cừ cổ thụ dài mấy trăm mét ở đường Lý Tự Trọng (Nha Trang) để thay vào đó bằng cây sao đen đã tạo nên sóng cồn dư luận. Bởi, có thể nói đây mới chính là con đường rợp bóng cây xanh đúng nghĩa như trong thơ ca, nó đã đi vào ký ức, kỷ niệm của vài thế hệ, thế nên bị các lão thành, dân tình phản ứng dữ dội, đơn thư tới tấp gửi lên tỉnh. (Nói thêm một tý, sau cái vụ này mấy xếp nhà ta chờn, khi mở rộng con đường Pastor thì không dám chặt cây to, thành ra bi giờ có con đường lạ nhất Việt Nam là vậy).

Nhưng nghe điếc tai cũng không thể không chặt bỏ, bởi hai hàng cây đường Lý Tự Trọng lâu năm này đã nặng nề, xiêu vẹo, nhiều cây có rễ trồi lên cày vỡ mặt đường nhựa, nguy cơ cây đổ, tai nạn khi có bão lớn.

Giờ thì đường mở rộng, hai hàng cây thẳng tắp vút lên trời cao, ai cũng khen đẹp và...lãnh đạo làm đúng. Rồi biết đâu khi lớp chúng mình về thiên cổ, những cây này ngày một lớn thành đại thụ, trời xanh rợp, ríu rít tiếng chim này sẽ lại là nguồn cảm hứng cho yêu đương, mần thơ, viết nhạc của các thế hệ chút chít chúng ta đang sống.

Và...biết đâu năm bảy chục năm trăm năm nữa nó lại được thế hệ sau đời chút chít chặt đi để trồng lại cây mới. Có kế thừa và phát triển mới bảo tồn được sự vĩnh cữu, ní nuận lói thế.
Chào thân ái và quyết thắng !
------

Tháng ba Hà Nội mưa phùn se lạnh
Đến hẹn lại lên Loa kèn nở ngát rồi
Em lặng lẽ đi trong mùa hoa ấy
Mưa bụi vương đầy trong sắc trắng tinh khôi

Những kỷ niệm lại ùa về náo nức
Đi bên anh trong hương ngát la đà
Mưa vẫn rơi cho đất trời gần lại
Để tình yêu sáng mãi một màu hoa.

Tháng 3/2013, tạp chí Life của Mỹ đã đăng lại toàn bộ những bức ảnh do một nhiếp ảnh gia quân đội Mỹ ghi lại trong vụ thảm sát xảy ra ngày 16/3/1968 tại làng Mỹ Lai, tỉnh Quảng Ngãi khiến hàng trăm phụ nữ, trẻ em Việt Nam thiệt mạng.

Qua nhiều thế kỷ, phương tiện để tiến hành chiến tranh đã thay đổi nhiều, từ ngọn giáo, cây cung thành lưỡi lê, đại bác, bom đạn rồi vũ khí nguyên tử. Nhưng dù là gì đi nữa, một khía cạnh đau xót không bao giờ thay đổi của chiến tranh, đó là cái chết thương tâm của những người vô tội.

Chỉ tính riêng trong thế kỷ 20 vừa qua, hàng chục triệu dân thường đã bị giết hại và sẽ còn tiếp tục bị giết hại hoặc bị thương tật suốt đời bởi trên thế giới này, những cuộc xung đột khu vực, những cuộc nội chiến vẫn chưa bao giờ ngừng diễn ra.

Những nạn nhân vô tội - đàn ông, đàn bà, người già, trẻ nhỏ… Họ có thể bị bắt, bị giết trong chiến tranh, gia đình kẻ còn người mất, li tán bởi bom đạn, cả thành phố bị bỏ hoang bởi những cuộc rải bom kinh hoàng.

Cho tới tận hôm nay, hai từ Mỹ Lai vẫn nằm trong ký ức của những người Mỹ từng tham chiến tại Việt Nam. Riêng hai từ Mỹ Lai có thể khiến họ nhận ra cuộc chiến mà họ từng tham gia vào là chính nghĩa hay phi nghĩa.

Sự kiện vụ thảm sát xảy ra vào tháng 3/1968 tại một ngôi làng nhỏ có tên Mỹ Lai ở tỉnh Quảng Ngãi chỉ là một trong vô số những trường hợp đau thương khác mà người dân vô tội phải gánh chịu bởi những binh lĩnh Mỹ tham chiến.

Phải nhấn mạnh rằng vụ thảm sát Mỹ Lai không phải là hành động tàn ác duy nhất do lính Mỹ gây ra tại Việt Nam, tuy vậy, nó nhận được nhiều sự quan tâm nhất và sau này trở thành một trong những sự kiện được biết tới nhiều nhất, chỉ bởi nó có hình ảnh lưu lại làm chứng cớ.

Lời sám hối muộn màng: "Tôi luôn nghĩ rằng có ai đó sẽ bất ngờ chỉ một ngón tay vào tôi và nói rằng: Hắn là một trong số đó."

Còn biết bao nhiêu hành động ghê rợn như thế hoặc hơn thế vì thời gian mà dần dần bị chìm vào quên lãng. Nếu những sự kiện đó được liệt kê đầy đủ, hẳn “người Mỹ sẽ còn kinh sợ và xấu hổ hơn nhiều” – tờ Life nhận định.

Ngày 16/3/1968, hàng trăm người (ở nhiều tài liệu khác nhau, những con số được đưa ra cũng khác nhau, trong đó số lượng thương vong giao động từ 347-504 người), người già, người trẻ, phụ nữ, trẻ em, và cả trẻ sơ sinh bị giết hại bởi hơn 20 binh lính của Đại đội Charlie thuộc Tiểu đoàn số 1, Trung đoàn bộ binh số 20, Lục quân Hoa Kỳ.

Sau cuộc thảm sát này, chỉ có thiếu úy William Calley bị tuyên bố phạm vào tội ác chiến tranh. Ông ta bị kết án vào tháng 3/1971 – 8 năm sau khi xảy ra vụ việc với con số người thiệt mạng dưới họng súng của Calley được ước tính khoảng 22 người. Calley chỉ phải ngồi tù 3 năm rưỡi với hình thức quản thúc tại gia.

William Calley xuất hiện trên bìa tờ tạp chí Esquire - số ra tháng 11/1970 với tiêu đề "Lời thú tội của thiếu úy Calley". Sau này, Calley cũng thú nhận rằng: "Không một ngày nào trôi qua tôi không cảm thấy hối hận vì những gì đã làm ngày hôm đó tại Mỹ Lai".

Có lẽ thế giới đã không biết tới những cái chết thương tâm, những cuộc tra tấn, hành hạ ghê rợn này của lính Mỹ tại làng Mỹ Lai nếu không có một nhiếp ảnh gia quân đội mang tên Ron Haeberle đi theo cuộc càn quét của lính Mỹ ngày hôm đó.

Đi theo Đại đội Charlie, Haeberle chờ đợi sẽ ghi lại hình ảnh về một cuộc đụng độ giao tranh giữa lính Mỹ và Việt Minh nhưng thay vào đó ông đã dùng chiếc máy ảnh để ghi lại những cảnh tàn sát không thể diễn đạt bằng lời.

Hơn một năm sau, khi nhiếp ảnh gia này quay trở về quê hương ở thành phố Cleveland, bang Ohio, ông đã gửi một vài bức hình tới tờ báo của thành phố, tờ Plain-Dealer để đăng tải vào cuối tháng 11/1969.

Vài tuần sau đó, vào ngày 5/12/1969, tạp chí Life đã cho đăng tải toàn bộ seri ảnh của nhiếp ảnh gia Haeberle cùng câu chuyện đằng sau những tấm ảnh. Người dân Mỹ bàng hoàng về những gì xảy ra cách họ nửa vòng trái đất, và những tội ác đó lại do chính con em họ - những người đàn ông Mỹ gây ra.

45 năm sau sự kiện kinh hoàng đó, tạp chí Life đánh dấu sự kiện này bằng việc cho đăng tải lại bộ ảnh năm xưa. Họ đặt câu hỏi, điều gì đã làm nên lòng dũng cảm quật cường không lý giải nổi của người Việt Nam? Đương nhiên, lòng dũng cảm đó cần một đối trọng tương xứng. Đó chính là những vụ thảm sát như ở làng Mỹ Lai.

Dù sự thật có được lật đi lật lại để phân định đúng sai, trắng đen thì cũng chẳng thể nào khiến những con người đã chết trong tức tưởi của 45 năm trước có thể quay trở lại. Sau nhiều thập kỷ hòa bình, khi ký ức kinh hoàng của người Việt Nam về chiến tranh dần nhòa mờ, chúng ta vẫn còn lại những hình ảnh đau thương này làm vật chứng.

- Bình Minh

Nhắc đến Hà Nội, người ta thường nhớ đến một hình ảnh “ồn ào và huyên náo, lung linh rực rỡ ánh đèn” trong câu văn nổi tiếng của nhà văn Thạch Lam. Thế nhưng, đối với những người con Hà Nội hay những người đã từng gắn bó với nơi đây, ký ức về mảnh đất này còn là những mùa hoa đặc trưng – những mùa hoa đủ làm cho người ta nhớ nhung, lưu luyến khi phải rời xa.

Đến hẹn lại lên, tháng Ba về cũng là lúc hoa sưa bừng nở. Khi tiết trời còn vương lại một chút hơi lạnh của mùa đông, dù còn những hạt mưa xuân lất phất, nhưng len lỏi đâu đó vẫn có những tia nắng nhẹ, đủ làm đất trời ấm lên, đủ khiến chúng ta phải đứng lên, bước ra ngoài để tận hưởng vẻ đẹp ngỡ ngàng của những chùm hoa sưa.

Những hàng cây sưa vẫn đứng lặng im, nay bỗng tràn trề sức sống. Từng chùm hoa bung nở trắng xóa như bông tuyết, sáng rực cả góc phố. Sắc hoa trắng miên man, dịu nhẹ ấy cứ theo người ta suốt chặng đường, mê đắm trong từng suy nghĩ, bồng bềnh cả trong những giấc mơ...

Giữa những cành cây già cỗi, màu trắng của hoa sưa bao trùm khiến cả không gian như trẻ lại. Giữa nhịp sống náo nhiệt của thủ đô, sắc trắng hoa sưa làm cho mọi thứ trở nên yên bình và nhẹ nhàng một cách lạ lùng.

Đến Hà Nội vào một ngày tháng Ba, đắm chìm giữa đất trời hoa sưa trắng muốt, bao nhiêu phiền muộn trong lòng như tan biến hết. Giữa rừng hoa sưa trắng, Hà Nội như khoác lên mình một tấm áo mới, vừa bình dị, thân quen, vừa thanh cao, lạ lẫm, vừa mang một sắc vẻ rêu phong, cũ kỹ, nhưng cũng mới lạ đến bất ngờ.

Hoa sưa là vậy, chẳng cần rực rỡ nhưng cũng đủ làm say lòng bất cứ ai. Giữa một Hà Nội ồn ào, đông đúc, xô bồ, chỉ cần dừng lại một chút, lặng yên ngắm nhìn những chùm hoa sưa, ngắm sắc trắng thuần khiết ấy cũng đủ khiến con người ta xao xuyến, bồi hồi…